جای خالی نمادهای فرهنگی و دینی در ورودی‌های شهر ارومیه
ساماندهی ورودی شهر ارومیه با المان‌هایی از مفاخر و نمادهای فرهنگی و دینی امری ضروری و قابل انتظار است، اما مسئولان در این زمینه کمترین دغدغه‌ای ندارند.
برای انتقال پیام‌های مردم یک شهر به صورت بصری می‌توان از ژانرهای مختلف هنرهای تجسمی و معماری چون مجسمه‌ها، سازه‌های مدرن چوبی، سنگی و پلاستیکی در ورودی‌های شهر استفاده کرد. ولی در ارومیه نه‌تنها در ورودی‌ها هیچ اثری از جلوه‌های بصری برای معرفی این شهر با پیشینه تاریخی و فرهنگ غنی وجود ندارد، بلکه هر چه هست، نازیبایی است، ناموزونی است و نابسامانی!
در این راستا خبرنگار ایکنا آذربایجان غربی، با مهدی دهقان، کارشناس مدیریت فرهنگی و پژوهشگر فرهنگ و ادبیات گفت‌وگویی را انجام داده است، که از نظر مخاطبان می‌گذرد.
ایکنا ـ ورودی شهر از منظر فرهنگی و هویتی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
معمولاً ورودی شهرها یکی از جذاب‌ترین نقاط شهر بوده و تأثیرگذارترین خاطره‌ها برای گردشگران حتی شهروندان در ورودی‌ها شکل می‌‌گیرد، اما مبادی ورودی شهرهای آذربایجان غربی تصاویر مناسبی از شهرها در منظر ذهنی مخاطبان ایجاد نمی‌کند. مکانی که باید معرف هویت شهر و ارزش‌های نهفته در آن باشد، با آشفتگی فضایی ـ فعالیتی بسیار مواجه است، از این جهت بهبود وضعیت محور ورودی شهر ارومیه و سایر شهرهای استان در جهت افزایش کیفیت محیط شهری ضروری است.
ایکنا ـ آیا ورودی شهرها بر ذهنیت گردشگران درباره فرهنگ مردم آن شهر تأثیر دارد؟
صد در صد، هر کسی برای نخستین‌بار وارد شهر می‌شود اولین تصویری که خواهد دید ورودی است و بی‌شک این تصویر می‌تواند تا سال‌ها در ذهن وی باقی بماند، حتی براساس آن تصویر فرهنگ، باورها و ارزش‌های مردمان آن را قضاوت کند، به همین دلیل ورودی یک شهر باید علاوه بر ویژگی‌های جغرافیایی، بافت فرهنگی و اجتماعی یک شهر را به صورت بصری بیان کند.
ایکنا ـ آیا ویژگی‌های استاندارد در شاخص‌های جامعه‌شناسی را در ورودی‌های ارومیه مشاهده می‌کنید؟
هیچ‌کدام از شاخص‌های جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، فرهنگی و شهرسازی در ورودی‌های شهر برای زیباسازی این مکان‌ها در ارومیه رعایت نشده است؛ در شهرهای بزرگ ایران و جهان به هنگام ورود به آن شهر می‌توان نشاط، جنب‌و‌جوش و هویت آن شهر را با نگاه به عناصر مختلف از بعد زیباشناسی ادراک کرد.
عمل به این شاخص‌ها فرآیند پیچیده‌ای نیست، هر شهروند یا گردشگر از سنین خردسال تا سنین بالاتر می‌تواند نظر خود را به هنگام ورود به محیط یک شهر ارائه دهد؛ درباره این موضوع می‌توان از افرادی که به ارومیه وارد می‌شوند نظرسنجی انجام داد، به هنگام ورود به شهر ارومیه چه تصویری در ذهن‌شان ایجاد می‌شود؟ این نظرسنجی می‌تواند به زیباسازی ورودی‌های ارومیه کمک کند.
از نگاه صاحب‌نظران و فرهنگ‌شناسان فرهنگ امری عام است که متعلق به همه افراد جامعه می‌باشد، همین نظریه بهانه خوبی است که از بین شهروندان ارومیه درباره این موضوع از سوی شهرداری ارومیه و نهادهای متولی فرهنگ در این شهر نظرسنجی و نیازسنجی انجام گیرد.
ایکنا ـ به عنوان یک کارشناس فرهنگی در ورودی‌های ارومیه چه مشکلاتی می‌بینید؟
تا اوایل قرن گذشته و تا اوایل دوران حکومت پهلوی، ارومیه دوازده دروازه در محله‌های مختلف شهر شامل دروازه آغداش، بازارباش، عسگرخان، بالو و... داشت، که با دیواره‌های بلند دو متری دور شهر پوشیده شده بود؛ مسافران به هنگام ورود به شهر ارومیه با دروازه‌ها، برج‌ها و دیواره شهر که آمیخته با معماری ایرانی اسلامی بود، مواجه می‌شدند.
همچنین باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی اطراف یکی از تصاویری بود که از منظر کسی پنهان نبود، مبادی ورودی از کیفیت فضایی بالا برخوردار بود و جزو عناصر شاخص و از ویژگی‌های بارز شهر ارومیه به حساب می‌آمد؛ متاسفانه این دروازه‌ها و دیواره شهر به مرور زمان توسط پهلوی تخریب شد، حال آنکه هرکدام می‌توانست همچون دروازه قرآن شیراز و فرافر یزد که نشانگر هنر معماری ایرانی اسلامی قرون گذشته هستند، شهرت ملی و جهانی داشته باشد.
در سالیان گذشته طرح‌های مختلفی برای بازسازی حداقل یکی از این دروازه‌ها به عنوان المان شهری از سوی شهرداری ارومیه و سازمان میراث فرهنگی ارائه شد، که متأسفانه تاکنون هیچ‌کدام عملی نشده است.
ایکنا ـ وضعیت کنونی ورودی‌های ارومیه را چگونه می‌بینید؟
اما اکنون پس از گذشت دهه‌ها ورودی‌های اصلی ارومیه به مناطق حاشیه شهر کشیده شده که با نگاه به چهره این ورودی‌ها ذهنیت خوبی در ذهن شهروندان و مهمانان شهر ارومیه ایجاد نمی‌شود.
برای مثال هنگام ورود به ارومیه از جاده بین‌المللی سرو که دروازه ایران و اروپا است و جزو بهترین و شاخص‌ترین مبادی ورودی گردشگران خارجی از راه زمینی است، با صحنه‌های متفاوت روبرو می‌شویم، در گوشه‌ای از این ورودی با خودروهای تخلیه نخاله‌های ساختمانی، باغ رضوان ارومیه و وانت‌بارهای میوه‌فروشان و دست‌فروشان روبه‌رو می‌شویم.
افراد آلوده به مواد مخدر که در حاشیه جاده زندگی می‌کنند، می‌تواند در ذهن یک گردشگر خارجی که برای اولین بار از مرز سرو وارد ایران شده و می‌خواهد از کشورمان بازدید کند صحنه دلخراشی ایجاد کند که ممکن است این صحنه به عنوان اولین تصویر از ایران تا پایان عمر در ذهن وی باقی بماند.
ایکنا ـ نظرتان درباره ورودی ارومیه از سمت جاده شهید کلانتری بفرمایید؟
پرترددترین ورودی شهر جاده شهید کلانتری است، که به کمربندی ارومیه متصل می‌شود و محل تردد سیستم حمل و نقل و گردشگران داخلی است، این ورودی در واقع اکنون جایگاه تاریخی جاده دریای ارومیه به عبارت محلی «دریا یولو» را دارد، که روزگاری راه ارتباطی بازرگانان، تجار و مسافران از تبریز و سایر شهرها به ارومیه بود.
در ورودی جاده شهید کلانتری به شهر اولین صحنه‌ای که با آن روبه‌رو می‌شویم انبارهای ضایعات و وانت‌بارهای میوه‌فروشان و مغازه‌های مکانیکی است، که همواره ذهن و روان شهروندان و گردشگران ارومیه را می‌آزارد.
همچنین به علت فقر مالی اکثر مردم حاشیه شهر، معماری و تصویر بناها چهره ورودی شهر ارومیه را با مشکلات زیادی روبرو کرده است.
ایکنا ـ کدام سازمان‌ها برای ساماندهی ورودی ارومیه باید بسیج شوند؟
در رأس مدیریت اجرایی و سازماندهی مدیریت و زیباسازی شهری به عنوان متولی اصلی طرح ساماندهی ورودی‌های ارومیه شهرداری ارومیه قرار دارد، البته در حوزه پژوهش حتی اجرایی نهادهای فرهنگی همچون میراث فرهنگی، حوزه هنری، صداوسیما و اداره ارشاد می‌توانند با شهرداری ارومیه همکاری کنند.
نیروی انتظامی می‌تواند نقش بازدارندگی خود را ایفا کند؛ همچنین سمن‌ها، فعالان فرهنگی و حوزه رسانه می‌توانند با حضور پررنگ خود نقش بسزایی در پیشرفت طرح‌های ساماندهی مبادی ورودی شهر ارومیه ایفا کنند.
ایکنا ـ صرف نظر از سایر ادارات ذی‌صلاح، به وظایف شهرداری ارومیه در این زمینه اشاره بفرمایید؟
شهرداری ارومیه به عنوان نهاد اجرایی و متولی شهرسازی و زیباسازی شهر باید با همکاری شورای شهرارومیه نقش عمده را در این زمینه ایفا کند، شهرداری می‌تواند با قرار دادن المان‌های موقت در اعیاد و ماه محرم سیمای معنوی و دینی به ورودی شهر ببخشد، شهرداری می‌تواند با ساماندهی فروشندگان سیار و سایر مشاغل که چهره ورودی شهر را مخدوش می‌کنند، سهم بسیاری در زیباسازی مبادی ورودی شهر ارومیه داشته باشد.
ایجاد فضای سبز و نهال‌کاری در ورودی‌های ارومیه، شهری که به دلیل سرسبزی و وجود باغ‌های مختلف توسط تاریخ‌نگاران عرب به دارالنشاط مشهور بود، نشاط و سرسبزی و زیبایی خاصی به جلوه این شهر تاریخی ببخشد؛ می‌توان با تحقیق وسیع و با نگاه به طرح‌های مختلف اجرا شده در شهرهای ایران و جهان طرح‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری را برای ورودی ارومیه طراحی کرد و زمینه‌های زیادی را برای اشتغال جوانان و زیبایی شهر ایجاد کرد.
ایکنا ـ دو مورد اقدام عملی بفرمایید که با کمترین بودجه می‌توان در ورودی ارومیه اجرا کرد.
در سال‌های اخیر کمبود بودجه نهادها و سازمان‌های فرهنگی و هنری همواره اجرای بسیاری از طرح‌های فرهنگی در شهر ارومیه را دچار مشکل کرده است، به گونه‌ای که کمبود اجرای این طرح‌ها از سوی نهاد و سازمان‌های مختلف فرهنگی باعث ایجاد تغییر چهره در هویت شهری این شهر با پیشینه تاریخی چندهزارساله شد.
متاسفانه بسیاری از هنرمندان و نیروهای جوان فرهنگی ارومیه حتی با تحصیلات عالی دانشگاهی برای امرار معاش به شغل‌های غیر مرتبط و گاه کاذب اشتغال دارند، با این حال اکثر هنرمندان جوان شهر ارومیه حاضر هستند با دریافت هزینه ناچیز و گاه رایگان و داوطلبانه برای شهر خود کارهای مفید انجام دهند که ماندگار باشد، بهترین راهکار استفاده از نیروهای جوان و متعهد فرهنگی ارومیه در طرح‌های مختلف فرهنگی است، که متاسفانه همواره این قشر به فراموشی سپرده می‌شوند.
راهکار دیگر تقسیم کار و هزینه‌ها میان شهرداری و نهادهای متولی فرهنگی و اجتماعی و حضور سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه برای کاهش فشار هزینه‌های این طرح‌ها بر شهرداری است، که می‌شود با ایجاد بستر هم‌فکری، هماهنگی و همکاری میان سازمان‌ها و نهادها، طرح‌های فرهنگی در فضای شهری با رویکردها و محوریت‌های مختلف در این حوزه اجرایی کرد.
ایکنا ـ لطفا به اهمیت وجود یک المان خاص ارومیه در ورودی شهر اشاره کنید، که نبود آن را احساس می‌کنید؟
در دهه‌های گذشته از نمادهای مختلفی در ساخت المان‌های شهری در ارومیه استفاده شد، از این نمادها می‌توان به انگور و سیب که محصول شاخص کشاورزی شهر است و فلامینگو نماد دریاچه ارومیه و .... اشاره کرد.
ارومیه در طول تاریخ هنگام حمله قشون عثمانی، روس و مستشاران نظامی فرانسه، آمریکا و انگلستان در جنگ جهانی اول و دوران مشروطیت سنگر اول مقاومت ایران بود و در این دوران قهرمانان زیادی همچون کاظم‌خان قوشچی،شهید اسماعیل افشار (شهید دوران مشروطه)، باقرخان یاور، آقا علی اشرف و میرجبار توتونچی را در سینه خود پرورش داده است.
ارومیه شاعران و دانشمندان چون مریم جهانگیری افشار(شاعر اولین شعر ضد صهیونیستی جهان در سال ۱۳۲۸شمسی) میرجلال صابر(مبارز و شاعر دوران مشروطیت)، اسدالله مخفی افشار (خطاط و شاعر آئینی دوره ناصری)، طرزی افشار ارموی (شاعر دوره صفوی)، صفی‌الدین ارموی(موسیقدان جهانی ارموی)، عاشیق درویش وهاب‌زاده (هنرمند شاخص موسیقی عاشیقی)، دکتر جلال افشار پدر علم حشره‌شناسی ایران و علمایی همچون میرزا علی عسگر آبادی، میرزا محمود اصولی، میرزاصادق فخرالسلام، علامه افشار را در دامن خود تربیت کرده است، متأسفانه امروز نامی از آنها در این شهر دیده نمی‌شود و حتی یک کوچه یا خیابان به نام این مفاخر فرهنگی نامگذاری نشده است، حال آنکه از این ظرفیت عظیم فرهنگی می‌توان برای ساخت المان ایده گرفت.
ارومیه دارای فرهنگ عامه غنی به عبارتی آداب و رسوم، سنت‌ها و باورها، موسیقی، صنایع دستی و ... است، که در سطح آذربایجان و ایران مشهور می‌باشد، از تمامی این ظرفیت‌ها می‌توان به عنوان ایده در ساخت المان مدرن شهری و مجسمه نمادین در ورودی شهر، ساماندهی خیابان‌ها، میادین و معابر استفاده کرد و به هویت شهری و اجتماعی شهر ارومیه چهره تازه‌ای بخشید، اما آنچه امروزه به چشم می‌خورد چیزی جز پَلَشتی و نابه‌سامانی نیست و انتظار برای رسیدگی هست، ولی امید نیست!
گفت‌وگو از سونیا بدیع
انتهای پیام
