نگاهی به آیین‌های تولد در لرستان/ از «ملاژگه برداشتن» تا «قیم‌مارکی»

یکی ‎از راه‌های مبارزه با هجوم فرهنگ بیگانه، گردآوری، ثبت و ضبط باورداشت‌های قومی هر کشوری است. وقتی نوجوانان، جوانان و به‌طور کلی مردم قومی از متل‌ها، مثل‌ها، بازی‎ها و اشعار شیرین عاشقانه و قصه و افسانه‌های دیار خویش بی‎اطلاع و بیگانه شدند، بدون شک به‌خاطر پُرکردن اوقات فراغت و ارضای امیال خویش به فرهنگ مخرب بیگانگان چنگ خواهند زد و منِ خویش را در آن‌جا می‎جویند.

آثار ساده و ابتدایی که بر دیواره غارها کنده شده و بر سنگ قبرهای باستانی نقش بسته، ابزاری‌که روی آن‌ها نقش‌هایی دیده می‎شود و نشانه‌هایی که از رقص‌ها و آداب و رسوم نخستین یا اقوام نخستین و غارنشین و بیابان‌گرد به دست آمده همه گویای این مطلب است که فرهنگ مردم دانشی است گرانبها که به ما واگذار شده و ما باید در حفظ اصالت و نگهداری آن کوشا باشیم و از هیچ‌گونه تلاشی فروگذار نکنیم تا سرانجام به هویت اصلی خودمان دست یابیم. زیرا اگر فرهنگ هر قومی لگام گسیخته رها شود سرانجام در فرهنگ‌های بیگانه کم‌رنگ و بی‎تردید هضم خواهد شد.

واژه لُر

آن‌چه که تاکنون مورخان مشهور درباره لرستان و قوم لُر نوشته‌اند همه و همه بر این عقیده‌اند که لُرها تیره‌ای هستند از طوایف کرد و اعرابی که از شام به این سرزمین کوچ کرده‌اند. در جای‎جای تاریخ نوشته‌اند لُر (لور) قومی است از اقوام چادرنشین ایران ساکن کوهستان‌های جنوب غرب ایران؛ اما هیچ‌گاه ننوشته‌اند که این واژه با ارزش و عمیق چه معنی و مفهومی دارد.

در فارسی لُر به ضم لام به‌معنی مراد و طلب معنا شده است که هر انسانی نیز آرزویی جزء دانش و فرهنگ و خرد نمی‎تواند داشته باشد و چنان‌چه هیچ رابطه‌ای بین این واژه و معنی آن در زبان‌های مختلف نباشد نتیجتاً و با توجه به بیش‌از شصت قرن سابقه تاریخی و هنری و تمدن، ساکنان لرستان، «لُر» هرچه باشد یعنی فرهنگ، دانش و هنر و در این مورد جای هیچ شک و تردیدی نیست.

آداب و رسوم تولد در لرستان

قبل‌ از تولد نوزاد از طرف مادر زن باردار، تمامی لوازم و احتیاجات روزهای زایمان تهیه و به خانه او فرستاده می‎شود از جمله لحاف، تشک و لباس‌های نوزاد. چنان‌چه نوزاد به‌موقع و طبیعی به دنیا نیاید، دعایی به‌نام «بارگش» برای او می‎نویسند و در پارچه‌ای تمیز می‎پیچند و به پشت شانه او می‎دوزند، نوزاد که متولد شد ماما پس‌از تمیز کردن بدن او هفت بسم‌الله می‎گوید و به نام الله و محمد و علی دهانش را باز کرده و انگشت روی سقف دهان او قرار داده و فشار می‎دهد و این عمل را ملاژگه برداشتن می‎گویند، در این وقت است که نوزاد اولین نفس‌های بعد از زایمان را می‎کشد و به گریه می‎افتد.

ماماهای محلی به آویزان کردن نوزادان با پا اعتقادی ندارند و می‎گویند وقتی نوزاد و یا بچه را با پا آویزان کنند «سرماینه» آن‌ها می‎افتد. ماما برای اولین‌بار در گوش نوزاد اذان می‎خواند و لباس بر تن او می‎پوشاند. پس‌از قنداق کردن او را به پشت می‎خوابانند و پارچه سفید و نازکی را روی نوزاد می‎کشند و مقداری پنبه را به‌صورت نخ ضخیمی درآورده به‌صورت ضربدر روی پارچه قرار می‎دهند و آتش می‎زنند.

دور کردن بیماری‌ها و حوادث از نوزاد با اجرای رسم «پَمِلَه پِر»

ماما در یک چشم به هم زدن سوخته‌های پنبه را در کف دست می‎گیرد و خاموش می‎کند و با نوک انگشت پیشانی و سر دماغ و چانه نوزاد را با خال‌های کوچک سیاه نقش می‎اندازد، این مراسم را «پَمِلَه پِر» می‎گویند و معتقد هستند که این عمل حوادث و بیماری‎ها را از نوزاد دور خواهد کرد. سپس در چشم نوزاد سرمه می‎کشند و در کنار مادرش قرار می‎دهند. بعد چند عدد سیر و پیاز خام را به سیخ می‎کشند و بالای سر نوزاد و مادرش قرار داده، هفت «کولره» یا «گردیله» که قرص‌های کوچک نان هستند پخته و پس‌از به نخ کشیدن بالای سر آن‌ها آویزان می‎کنند. گاهی یک سوزن جوال‌دوز، یک کارد تیز، یک نعل اسب و یک بوته خار خشک هم کنار آن‌ها قرار می‌دهند و اعتقاد دارند با این کارها «یال» یا همان «آل» به بچه نزدیک نمی‎شود. به گهواره نوزاد یک زنگوله می‎بندند تا اولاً صدای زنگوله، نوزاد را آرامش ببخشد در ضمن مانع شنیدن صداهای مرغ و خروس و سایر حیوانات شده و حشرات موزی و خزندگان را از جمله مار و عقرب از اطراف نوزاد پراکنده کند.

«جوجوش»؛ غذای زن زائو در لرستان

دیگر این‌که تعدادی مهره ریز و درشت کبود یا آبی را با یک تکه استخوان پای گرگ و ... به گوشه‌ای از گهواره می‎آویزند و با نخ پشمی هفت رنگ یا سیاه و سفید مچ‌های دست زائو را یکی‎یکی می‎بندند. روز اول به زائو آب و غذا نمی‎دهند. در روز دوم غذای پُرقوت و پُرویتامینی به نام «جوجوش» به او می‎خورانند. جوجوش غذایی مخصوص است که از خرده نبات یا قند، زیره، رازیانه، هل، دارچین، زعفران یا زردجوبه و روغن تهیه می‎شود.

«سرنافه»؛ هدیه‌ای برای نوزاد

افرادی به‌عنوان «قیم‌مارکی» به دیدن زائو می‎آیند و مبلغی پول یا هر هدیه دیگر را به‌نام «سرنافه» به او می‎دهند. روز دهم یا 10 روزه نوزاد و مادرش به همراه ماما به حمام می‎روند، وقتی نوزاد را لخت کردند ماما مقداری آرد با روغن مخلوط کرده و به ناف نوزاد می‎مالد وقتی ناف او نرم شد زائده ناف کنده می‎شود. در این روز نهار مفصلی نیز تدارک می‎بینند که ماما و همسایگان از آن استفاده می‎کنند.

باید یادآور شد که در تمام طول چهل روز هیچ‌یک از افراد خانواده زن زائو یا غریبه حق رفت و آمد به خانه زن زائو را ندارند و معمولاً به‌خاطر دور ماندن از خطر این رفت و آمد و تماس، دعایی به‌نام «چله‌بر» می‎نویسند و به کلاه یا بند قنداق و یا پشت شانه لباس نوزاد می‎دوزند.

نام‌گذاری نوزاد

نام‌گذاری نوزاد پس‌ از مراسم 10 روز انجام می‎پذیرد. چنان‌چه نوزاد در روز یا ماه خاصی متولد شده باشد، او را به‌نام آن روز و یا ماه صدا می‌کنند از جمله؛ شنبه، یک‌شنبه و ... رمضان، محرم، قربان، صفر و ... و چنان‌چه نوزاد دختر باشد و تعداد دختر در خانواده زیاد باشند نام‌های خدابس، دختربس، همی‌بس انتخاب می‎کنند؛ در غیر این‌صورت نام پیامبران و امامان و نام‌های شاهنامه‌ای را برای فرزندان خود برمی‎گزینند.

انتهای پیام