به گزارش ایکنا؛ حجتالاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد و پژوهشگر مسائل سیاسی، در چهارمین نشست کرسیهای آزاداندیشی مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم که با موضوع «تبیین بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، گفت: این بیانیه موجز و غیرتمندانه از زوایای مختلف فقهی، کلامی، فلسفی و جامعهشناختی بیانگر عمق اندیشه سیاسی رهبر انقلاب اسلامی است. اگر کسی میخواهد اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری را مطالعه کند، بیانیه گام دوم را بخواند.
بیانیهای از سنخ اندیشه سیاسی
وی در ادامه افزود: جلسه امروز ما راجع به این است که آیا بیانیه گام دوم را میتوانیم از سنخ اندیشه سیاسی بدانیم یا خیر؟ اجمالاً عرض میکنم که جواب مثبت است و قطعاً بیانیه گام دوم اوج اندیشه سیاسی رهبری است. شاید شما متنی به جامعیت و کاملیت این بیانیه برای توضیح اندیشه سیاسی ایشان پیدا نکنید؛ یعنی اگر کسی میخواهد اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری را مطالعه کند، باید این بیانیه را بخواند. چون این بیانیه به گونهای است که همه ابعاد اندیشه در درونش وجود دارد؛ یعنی هم بنیادهای نظری دارد و هم به غایات و اهداف، آرمانها، ساختارها، راهبردها و راهبریهای عملیاتی عنایت دارد. بیانیه گام دوم هم اندیشه سیاسی است و هم الگویی از ساختار تفکر سیاسی اسلامی ایرانی است که از منظرهای معرفتی فلسفه سیاسی، فقه سیاسی، کلام سیاسی، جامعه شناسی ایران قابل مطالعه است.
این پژوهشگر مسائل سیاسی با بیان اینکه برای روشن شدن قضیه باید توضیحی درباره مفهوم اندیشه سیاسی و شاخههای اصلی آن ارائه شود، گفت: فلسفه سیاسی به تأملات و تفکرات عقلی کلی که به نحو قضایای حقیقی است، گفته میشود. منشأ انتزاع این معرفت سیاسی ممکن است واقعیتهای خارجی، باورهای دینی و یا معقولات ذهنی متفکر باشد. در کنار این دانش عقلی- سیاسی، ما دانش کلام سیاسی را داریم. کلام سیاسی هم آراء و تأملات اعتقادی در باب زندگی سیاسی است؛ به تعبیر دیگر آنچه را خداوند برای تدبیر و ربوبیت حیات سیاسی بشر در نظر گرفته است و به مثابه فعل الهی تلقی میشود اینها موضوع کلام سیاسی است و آنچه از ناحیه شرع مقدس به عنوان تکلیف شرعی و احکام دینی مربوط به وظایف انسانها در نظر گرفته شده است فقه سیاسی نام دارد. اخلاق سیاسی هم به مجموعه آراء و تأملات هنجاری، عقلی و نقلی گفته میشود که به شایستگیها و ناشایستگیهای مرتبط با اصلاح و تنظیم فضایل و سجایای نیکو در زندگی سیاسی، اطلاق میگردد.
آرمانها و غایات تفکر سیاسی
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه اظهار کرد: بیانیه گام دوم از منظر دانشهای سیاسی فوق قابل تبیین و تحلیل است. در این بیانیه، مقام معظم رهبری برداشتهای چهلساله و نگاه دینی که به چهل سال انقلاب اسلامی دارد و به امتیازات و فراز و فرودهای چهل ساله انقلاب اسلامی دارد را بیان کرده است. از آن طرف، نسبت به آینده، آرمانها و غایات تفکر سیاسی صحبت کرده است؛ لذا بیانیه، هم خصلت فلسفه سیاسی دارد و هم جامعه شناسی سیاسی ایران را بیان کرده است. انقلاب اسلامی را در بوم و در محیط ایران تبیین کرده است. ارتباط آن را با نظام بینالملل و تأثیرات جهانی آن را نیز اشاره میکند. بنابراین، اجمالاً عرض میکنم با توجه به این پنج شاخهای که شاخههای اصلی اندیشه سیاسی هستند، بیانیه میتواند از سنخ هر کدام از اینها تلقی بشود.
مهاجرنیا با بیان اینکه باید درباره این بیانیه فکری، سنخشناسی داشته باشیم، گفت: بهنظر ما، چهار نوع میتوان به اندیشه سیاسی دینی نگاه کرد. در بحث علوم انسانی اسلامی، ما الان درگیر این مسائل هستیم. سالهاست که با این ادبیات سروکار داریم و مقام معظم رهبری طراح همین تفکر بودند؛ یعنی از زمانی که ایشان بحث نهضت نرم افزاری را از حدود ده سال پیش مطرح کردند، این بحث را بهصورت جدی دارند مطرح میکنند. بیانیه گام دوم را در همان راستا به مثابه یک نوع الگوی اسلامی ایرانی از تفکر سیاسی باید تلقی کرد.
گونههای اندیشه سیاسی
استاد مهاجرنیا در ادامه گونههای اندیشه سیاسی را به این صورت بیان کرد که نوع اول اندیشه سیاسی آن است که مستقیماً پیام دین است؛ خواه به صورت اعتقادی و کلام سیاسی باشد و خواه به صورت عملی و فقه سیاسی باشد و گونه دوم از اندیشه سیاسی آن است که مستقیم از منشأ الهی اخذ نشده است بلکه تجربه عرفی و عقلایی بشر بوده است و ما به دلیل ضرورت نیاز آن را بومی سازی کردهایم و یا به قصد اسلامی سازی آن را در اختیار گرفتهایم. آن بخش دینی اصیل اندیشه سیاسی اسلام در جامعه امروز ما، خودش به سه نوع گرایش دسته بندی میشود. یک گرایش، اندیشه سیاسی دینی ظاهرگرایی است. بهتعبیر امروزیها، متحجر و مقدسمآب که به ظواهر شریعت تمسک میکند.
این پژوهشگر مسائل سیاسی با بیان اینکه در مقابل ظاهرگرایان، یک اندیشه سیاسی باطن گرایی وجود دارد، افزود: گروه دوم عملاً دنبال باطن شریعت رفتهاند؛ و در وادی کشف و شهودهای عرفانی وارد شدهاند. بخشی از اینها، همان چیزی است که امروزه تحت عنوان عرفانهای نوظهور در جامعه خیلی برجسته شده است. اینها تأویلگرا هستند؛ یعنی هر آیه و روایتی و هر مسئله و گزاره دینی دستشان بیاید، یک جورهایی تأویلش میکنند و یک برداشتهای باطنی از آن دارند.
استاد حوزه و دانشگاه گفت: در مقابل، گروه سوم حقایقگرا هستند؛ یعنی نه صرفاًً باطن گرا هستند و نه دنبال رو، ظواهر نصوص دینی هستند. بلکه دنبال حقایق سیاست و واقعیتهای زندگی سیاسی هستند؛ یعنی میخواهند بدانند که اصلاً سیاست چیست؟ اصلاً فلسفه سیاست چیست؟ و برای چی ما باید زندگی سیاسی داشته باشیم. انقلاب اسلامی حرف حسابش چیست و در این چهل سال دنبال چه بوده است. با این توضیح اجمالی بیانیه گام دوم را میتوانیم از سنخ این نوع اندیشه حقایقگرا معرفی بکنیم.
شش ویژگی برای اندیشه حقایقگر
وی در ادامه شش ویژگی برای اندیشه حقایقگرا برشمرد و گفت: یکی اینکه این گونه از اندیشه سیاسی اسلامی ارزشمدار است؛ یعنی پیشفرض دارد. ببینید وقتی مقام معظم رهبری در گام دوم انقلاب اسلامی میگوید چه کارهایی میخواهیم بکنیم، آن دست قدرتمند خدا را کنار خودش دارد حس میکند. دارد میگوید نصرت الهی پشت سر این انقلاب است. دومین ویژگی واقعگرا بودن آن است؛ یعنی اندیشه دینی تخیلی نیست؛ موهومی نیست؛ بلکه دقیقاً بهگونهای دارد طراحی میکند که با واقعیتهای خارجی کاملاً مماس است. ویژگی سومش این است که در عین آنکه واقع گرا است، آرمانگرا نیز هست.
این پژوهشگر مسائل سیاسی با اشاره به دو بعد آرمان گرایی و واقع گرایی گفت: در متن بیانیه بر جمع میان این دو ویژگی تصریح شده است، آنجا که میگوید؛ ما بین بایدها و واقعیتها جمع کردهایم. خیلی حرف قشنگی است. معمولاً در حوزه تفکر سیاسی، کسانی که آرمانگرا شدهاند، دیگر واقعگرا نیستند. از افتخارات تفکر دینی است که ضمن اینکه آرمانهای متعالی دارد، دنبال حیات طیبه و سعادت و کمال است. در همان حال به مبارزه و مقاومت و فرصتها و تهدیدها هم توجه دارد.
شعارهای انقلاب
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: نکته بعدی که باز عرض کنم، درباره شعارهای انقلاباسلامی است. ایشان از هشت شعار انقلابی اسم آوردهاند؛ میگویند: آزادی، اخلاق، معنویت، عدالت، استقلال، عزّت، عقلانیّت، برادری؛ که مجموعه اینها شعارهای اصلی انقلاباسلامی است. شعارهایی هستند که ریشه در فطرت دارند و انقلاب با اینها پیروز شده و با اینها باید ادامه پیدا بکند؛ لذا در بخش دوم بیانیه، همینها مجدداً در قالب توصیههایی برای آینده انقلاب اسلامی، تکرار شده است.
وی افزود: نکته آخر درباره دو رویکرد واقعگرایی و آرمانگرایی، در متن بیانیه، گویا این احساس قابل فهم است که ما در مقابل دشمنان یک نقطه ضعف داریم و آن هم در بخش واقعیت زندگی اقتصادی است؛ لذا راهبرد اقتصاد مقاومتی هم در گام اول و هم در گام دوم مورد توجه قرار گرفته است. امروزه در بخش قدرت دفاعی حقیقتاً ما فوقالعاده هستیم؛ یعنی کاری که مستقیماً مقام معظم رهبری انجام دادند.
استاد مهاجرنیا پایانی سنخشناسی اندیشگی بیانیه گام دوم گفت: بر خلاف رویکرد اقتصادی و کاستیهایی مانند فساد و تبعیضهای موردی در آن، بیانیه در رویکرد اندیشه دفاعی و راهبرد مقاومت با افتخار به بیان برند مقاومت و ایستادگی ملت ایران اشاره میکند. حقیقت آن است که ما امروز کاری کردیم که همه قدرتهای استکباری غربی در مقابل ما کم آوردهاند. یک روزی وقتی هواپیمای مسافربری ما را آمریکائیهای ظالمانه ساقط کردند و دویست و نود نفر مسافر ما را در دریا غرق کردند، هیچ کاری از دست ما برنیامد، هیچ کشوری از ما حمایت نکرد. هیچ سازمانی شکایت ما را نپذیرفت.
وی افزود: ایستادیم و نگاه کردیم و حتی مجامع بینالمللی هم شکایت ما را نمیپذیرفتند. جلوی چشم ما آمریکا به جنایتکاری که هواپیما را ساقط کرد، مدال تشویق داد. امام راحل (ره) ما در پیام پذیرش قطعنامه فرمود: «فرزندان انقلابیام بغض و کینه انقلابىتان را در سینهها نگه دارید، با غضب و خشم بر دشمنانتان بنگرید و بدانید که پیروزى از آن شماست.» و با اشاره به هواپیمای ساقط شده توسط آمریکا فرمودند: «و همیشه این گونه نیست که هواپیماهاى مسافربرى ما توسط ناوهاى جنگى شما سرنگون شود». امروز شرایط برعکس شده است، فرزندان انقلاب اسلامی پیشرفتهترین پهباد جاسوسی و نه مسافربری آمریکا را زدند و آنها هیچ کاری نتوانستند بکنند. ایستادند و نگاه کردند. این اندیشه دفاعی انقلاب اسلامی است که در بیانیه به عنوان راهبرد مقاومت بر آن تأکید شده است.