به گزارش ایکنا از لرستان، در زمان جنگ با هر بمب یا موشکی که از سوی عراق در لرستان فرود میآمد، شایعه میشد که این تقصیر فلان خلبان است که اوایل جنگ پناهنده رژیم بعث عراق شده و مکانهایی را که به آنها موشک و بمب اصابت میکند، آن خلبان لرستانی به صدام و خلبانان عراقی میگوید.
این شایعه به حدی قوت گرفته بود که حتی مردم مزاحمتهایی را برای خانواده آن خلبان مفقودالاثر ایجاد میکردند و تا حدود زیادی همه به خانواده آن خلبان به چشم خائن و منافق نگاه میکردند نه شهید؛ اما بعدها مشخص شد آن خلبان لرستانی در لحظه اول اسارت وقتی عراقیها از او خواسته بودند به امام و ایران توهین کند از پذیرفتن این کار سر باز میزند، لذا سر از تنش جدا کرده و او را در حالی به شهادت میرسانند که تنها 28 سال سن داشت و سه ماه از عروسیاش میگذشت.
آری موضوع این گزارش شایعه است، شایعهای که از شهید، خائن میسازد و از خائن، شهید. شایعه و شایعهپراکنی از رذایل اخلاقی و از مفاهیمی است که در گذر زمان مورد استفاده قرار گرفته و ابزاری برای ایجاد جنگ و نفاق به شمار رفته است.
شایعه علاوهبر تبعات شخصی، تبعات اجتماعی فراوانی را به دنبال دارد و میتواند از عوامل اصلی نفاق جوامع باشد. در آیات و روایات دینی ما به پرهیز از شایعهپراکنی تأکید شده و شایعهپراکنان مورد مذمت قرار گرفتهاند.
شایعه، شایعهسازی و شایعهپراکنی همواره در طول تاریخ بشر به عنوان یکیاز معضلات و پدیدههای اجتماعی مطرح بوده و یکی از رایجترین شیوههای کنش متقابل به شمار میرود. شایعهپراکنی در جوامعی که بر آداب و رسوم قومیتی، قبیلهای و عشیرهای استوار هستند تهدیدی بزرگتر است؛ چراکه بروز مشکلات عدیده در جامعه و عامل ایجاد جنگ روانی در آنجاست.
مضاف بر بررسی ابعاد اجتماعی شایعه، بُعد فردی آن نیز قابل بررسی است؛ چراکه افرادیکه به شایعهپراکنی درخصوص خواهر و برادر مؤمن میپردازند و اتهامی ناروا و اثبات نشده را در جامعه منتشر و باز نشر میکنند علاوهبر اینکه مستوجب عقوبت الهی خواهند شد و حقالناس را بر گردن خود میآورند.
با بررسی آیات و روایات مکتب مترقی اسلام به وضوح میتوان فهمید که حقالناس تنها در بحث اموال نیست بلکه بازی کردن با آبرو و حیثیت مردم خود حقالناس آبرویی است و شایعهپراکنی حقالناس آبرویی است. شایعهسازی و شایعهپراکنی در شرایط بحرانی بهویژه زمان جنگ حادتر میشود و گاهی شاهد هستیم با انتشار یک شایعه که دهان به دهان بین مردم میچرخد موجبات یأس و ناامیدی، اضطراب و استرس را بین مردم فراهم میآورد.
باید توجه داشت که شایعهسازی و شایعهپراکنی از نظر هر دین و آیینی مورد نکوهش قرار گرفته و در آیات و احادیث فراوانی به مردم در رابطهبا از پرداختن به این عمل سفارش شده است.
معنای لغوی شایعه
شایعه پیامی است که بهطرز غیر رسمی (معمولاً دهان به دهان) یا بهاصطلاح یک کلاغ، چهل کلاغ منتقل میشود و به موضوعی مربوط میشود که تحقیق در صحت و سقم آن مشکل است. در دوران گذشته که وسایل ارتباط جمعی چندانی در دسترس نبود انتشار شایعات زمانبر بود ولی امروزه که فضاهای مجازی در حال گسترش هستند شایعهپراکنی تا حدود زیادی گسترش پیدا کرده که میطلبد در این زمینه فرهنگسازی مناسبی در بین مردم انجام گیرد تا زیاد به شایعات دامن نزنند.
پس شایعه پیامی است که بین افراد جامعه معمولاً بهصورت شفاهی و دهان به دهان میگردد و واقعیت آن تأیید نشده و شواهد و مستندات کافی برای تایید واقعیت شایعه وجود ندارد.
آیات قرآن درباره شایعهسازی و شایعهپراکنی
خدای متعال در آیاتی از قرآن کریم راهکارهایی برای مبارزه و مقابله با شایعهسازی و شایعهپراکنی از جمله تهدید، لعن، خشم و بغض، تبعید، عذاب اخروی، ارجاع به رهبری و ... ارائه داده است. برای نمونه در آیه 83 سوره نساء با این مضمون «وَإِذَا جَاءهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِي الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلاَّ قَلِيلًا» فرموده است: «و چون خبرى حاكى از ايمنى يا وحشت به آنان برسد انتشارش دهند و اگر آنرا به پيامبر و اولياى امر خود ارجاع كنند قطعاً از ميان آنان كسانیاند كه میتوانند درست و نادرست آنرا دريابند و اگر فضل خدا و رحمت او بر شما نبود مسلماً جز اندكى از شيطان پيروى میكرديد».
همچنین خدای متعال در آیات 60 و 61 سوره احزاب با این مضمون «لَئِن لَّمْ يَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا﴿60﴾ مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلًا» فرموده است: «اگر منافقان و كسانىكه در دلهايشان مرضى هست و شايعهافكنان در مدينه از كارشان بازنايستند تو را سخت بر آنان مسلط میكنيم تا جز مدتى اندک در همسايگى تو نپايند، از رحمت خدا دور گرديده و هر كجا يافته شوند گرفته و سخت كشته خواهند شد».
ارجاع اخبار مشکوک و شایعات به رهبران جامعه
همچنین در آیات 11 تا 19 سوره نور نیز به این موضوع اشاره شده و آمده است: «در حقيقت كسانىكه آن بهتان [داستان افک] را در ميان آوردند دستهاى از شما بودند آن تهمت را شرى براى خود تصور مكنيد بلكه براى شما در آن مصلحتى بوده است براى هر مردى از آنان كه در اينكار دست داشته همان گناهى است كه مرتكب شده است و آن كس از ايشان كه قسمت عمده آنرا به گردن گرفته است عذابى سخت خواهد داشت ... آنگاه كه آن بهتان را از زبان يكديگر میگرفتيد و با زبانهاى خود چيزى را كه بدان علم نداشتيد میگفتيد و میپنداشتيد كه كارى سهل و ساده است با اينكه آن نزد خدا بس بزرگ بود».
همچنین در آیه ششم سوره حجرات با این مضمون «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ» آمده است: «اى كسانىكه ايمان آوردهايد اگر فاسقى برايتان خبرى آورد نيک وارسى كنيد مبادا به نادانى گروهى را آسيب برسانيد و بعد از آنچه كردهايد پشيمان شويد» کمااینکه یکی از راهکارهای قرآنی برای مقابله و مبارزه با شایعهسازی و شایعهپراکنی ارجاع اخبار مشکوک و شایعات به رهبران جامعه است تا آنان با اتخاذ مواضع و تصمیمهای درست جلوی شایعه و انتشار آنرا بگیرند و حقایق را برای مردم روشن سازند لذا در آیه 59 سوره نساء در این رابطه آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا؛ اى كسانىكه ايمان آوردهايد خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را اطاعت كنيد پس هرگاه در امرى اختلاف نظر يافتيد اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داريد آنرا به كتاب خدا و سنت پيامبر عرضه بداريد اين بهتر و نيکفرجامتر است».
از نظر قرآنکریم عوامل روانشناختی نیز در انتشار شایعه نقش اساسی دارد؛ زیرا بسیاری از کسانیکه به شایعه دامن میزنند، کسانی هستند که سادهلوح و زودباور هستند و بهجای تحقیق و تفحص هر چیزی را به سرعت باور کرده و براساس آن رفتار و عمل میکنند چنانکه در آیات 11 تا 19 سوره نور نیز به این موضوع اشاره شده است.
الهام یک شهروند خرمآبادی در گفتوگو با ایکنا با اشاره به نقش منفی شایعهپراکنی در برهم زدن آرامش و امنیت جامعه و مردم، گفت: متأسفانه نهتنها شهر بلکه استان و کشور ما در برخورد با شایعه، شایعهسازان و شایعهپراکنی عاقلانه عمل نمیکنند و بارها شاهدیم یک شایعه و سخن کذب و بیپایه و اساس به سرعت برق بین مردم دهن به دهن میچرخد و این مسئله باعث ایجاد استرس و فشار روحی برای برخی افراد میشود.
وی افزود: دوران کودکی من همزمان بود با ایام موشکباران و بمباران شهرها و در آن زمان بارها شایعه میکردند مثلاً فلان شب قرار است موشکباران شود و ما مجبور بودیم شبها را در بیرون از خانه و یا منازل اقوام بگذرانیم این در حالیبود که در بیشتر مواقع این خبرها شایعهای بیش نبود اما همین شایعهها باعث میشد بسیاری از ما کودکان آن روز و دوران دچار استرس و فشار روحی و عصبی شویم که حتی با گذشت سالها نیز آن فشارها و استرسها قابل جبران نبود.
مهتاب یک شهروند دیگر خرمآبادی به داستان خلبان شهیدی که در ابتدای گزارش ذکر شد اشاره کرد و گفت: یکیاز بدترین شایعاتی که در دوران کودکیام از مردم کوچه و خیابان میشنیدم همان داستان خیانت خلبان شهید بود، آن روزها کمکم این شایعه به دست فراموشی سپرده شد اما بعدها برای همه مشخص شد که این خلبان شهید برای دفاع از اسلام و انقلاب جان خود را فدا کرد تا کشور به دست نااهلان نیفتد.
وی افزود: من نمیدانم وقتی شایعهسازان و افرادیکه به شایعه ساختگی درباره این خلبان شهید مظلوم دامن زدند از اصل موضوع و نحوه شهادت این خلبان باخبر شدند، چقدر از کرده خود پشیمان شدند اما این قضیه به ما میفهماند که نباید بیجهت در راستای انتشار شایعات و اخبار کذب اقدام کنیم؛ چراکه واقعاً در بسیاری از موارد جبران کردن خسارات ناشیاز شایعات بسیار سخت و ناممکن است.
این شهروند لرستانی گفت: متاسفانه امروزه هم شاهد هستیم شایعات فراوانی در جامعه ما شیوع پیدا میکند و توسط مردم دهن به دهن میچرخد که ضرورت دارد از طریق رسانه ملی فرهنگسازی لازم در این رابطه انجام بگیرد.
شایعه باعث تخریب روحیه افراد و جامعه میشود
حجتالاسلام علیرضا بیرانوند، امام جمعه بیرانشهر، در گفتوگو با ایکنا در رابطه با شایعه و شایعهپراکنی، گفت: یکیاز رایجترین شیوههای دشمن در جنگ روانی تولید شایعه است، این روش که بهعنوان یکیاز قدیمیترین تاکتیکها در این مُدل از جنگ شناخته میشود؛ از دیرباز مورد استفاده بوده است.
وی با اشاره به اینکه در قرآنکریم از شایعه باعنوان «ارجاف» یاد شده و شایعهپراکنان را «مرجفون» مینامد، اظهارکرد: خداوند متعال در این رابطه در آیه 60 سوره مبارکه احزاب میفرماید: «لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذينَ في قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدينَةِ لَنُغْرِيَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجاوِرُونَکَ فيها إِلاَّ قَليلاً؛ اگر منافقان و کسانىکه در دلهایشان بیمارى است و شایعهافکنانِ در مدینه، از کارهایشان باز نایستند، قطعاً تو را بر ضد آنان مىشورانیم تا از مدینه بیرونشان کنى، آنگاه جز زمانى کوتاه در مجاورت تو در این شهر نخواهند زیست».
بیرانوند ادامه داد: بر این اساس شایعه زمانی پخش میگردد که مردم خواهان اطلاعات بیشتری در مورد موضوعی خاص باشند، اطلاعاتی که بتواند حس کنجکاوی یا نگرانی آنها را پاسخ دهد.
امام جمعه بیرانشهر با اشاره به اینکه شایعه باعث تخریب روحیه افراد و جامعه و بیاعتمادی در افراد به دستگاهها و تخریب منابع خبری میشود، بیان کرد: در زمان قیام امام حسین(ع) زمانیکه مسلم بن عقیل در کوفه حضور داشت، خبر و شایعه حرکت سپاه شام به سمت کوفه باعث به وجود آمدن جو ترس و وحشت در میان مردم شد و ثمره این شایعه قطع ارتباط بین مسلم و دیگر بزرگان با مردم بود، در چنین شرایطی تاکتیک شایعه کارساز افتاد و موجب شد مسلم که قبلاز آن چند ده هزار بیعت برای امام حسین(ع) گرفته بود، در کوچههای کوفه تنها بماند و در نهایت او را به شهادت برسانند.
وی ادامه داد: مقام معظم رهبری در رابطه با شایعهپراکنی دشمنان میفرمایند: دشمنان از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون هرجا توانستند شایعهپراکنی کردند تا دل مردم را بلرزانند و امید آنها را از بین ببرند.
بیرانوند با اشاره اهداف شایعهپراکنان، بیان کرد: از اهداف این افراد میتوان به ایجاد رعب و وحشت در جامعه و از بین بردن امید اشاره کرد.
امام جمعه بیرانشهر ادامه داد: امروزه با گسترش فضای مجازی وقوع شایعه بهشدت سرعت گرفته و ما نیز در کنار بهرهگیری از این فضا باید از فضاها و تجمعات مردمی مانند مساجد، هیئتها، جلسات خانگی، پایگاههای بسیج و نمازجمعه و همچنین گروههای مجازی بهرهبرداری مناسب داشته باشیم، چراکه امروز بسیاری از مردم در فضای مجازی زندگی میکنند و با تبلیغات صحیح در این فضا میتوان به مقابله با شایعه رفت.
وی با اشاره به اینکه نظام جمهوری اسلامی ایران با شرایط کنونی با جنگ روانی و تبلیغات کم سابقهای از سوی دشمنان بیرونی و داخلی روبروست، اظهارکرد: تبلیغات، شایعه و تحریف یکیاز ابعاد جنگ روانی است که روشنگری پیروان راستین خط امام(ره) را میطلبد.
بیرانوند ادامه داد: به تعبیر مقام معظم رهبری امروز همه افراد چه کسانیکه بیانات آنها در حوزه وسیع کاربرد دارد و چه کسانیکه در حوزههای کوچکتر واضع میشوند، مسئول هستند که اگر دیدند حقایق و محکمات اسلام و انقلاب مورد تحریف قرار میگیرد، وظیفه دارند تسریح کنند که راز استحکام، ماندگاری و پایداری نظام در آن است.
امام جمعه بیرانشهر با بیان اینکه شایع پیامدهای ناگواری در جامعه اسلامی برجای میگذارد، اظهارکرد: در این زمینه بحث شایعات میشود شاهکلید آفات زبانی و به همان نسبت که برکات و آثار سازنده زبان زیاد است، آفات و گناهانی که بهوسیله زبان انجام میشود نیز زیاد است که نشر شایعات بیاساس و اکاذیب هرچند به عنوان ذکر از آفات زبان است.
وی با بیان اینکه از دیگر آفات شایعهپراکنی این است که عامل اصلی هتک آبروی مؤمن است، بیان کرد: جزء بدیهیات است که شایعهپراکنی آبروی افراد را به خطر میاندازد. لذا میتوان گفت منع شایعهپراکنی حفظ آبرو و حیثیت انسانها و جلوگیری از مفاسد اخلاقی و رفتاری است.
اهمیت حفظ آبروی دیگران
بیرانوند با تأکید بر اینکه تأسفآور است که برخی از مردم یک چسب را حقالناس میدانند اما ریختن آبروی مؤمن را نه، ادامه داد: گاهی کشتن شخصیت یک انسان از کشتن جسم او سختتر است. لذا حفظ آبروی دیگران بسیار مهمتر است.
وی با اشاره به اینکه ایجاد بدبینی در جامعه در سایه شایعهپراکنی است، تصریح کرد: همچنین از پیامدهای شایعهپراکنی تضعیف و تزلزل اعتماد عمومی است، مهمترین پیامد شوم شایعات از میان بردن حُسنظن است چراکه بدبین خواهند شد و اعتماد عمومی جامعه فنا میشود.
بیرانوند با پرداختن به اینکه یکی از پیامدهای شایعهپراکنی ایجاد فاصله بین حق و باطل است، تأکید کرد: باید بدانیم که خدا همه جا حاضر و ناظر است و هرچه را میگوییم ضبط و ثبت میکند و ما باید بر مبنای آموزههای دینی که داریم به شایعات اعتنا نکنیم، چراکه نه هرچه انسان میبیند حق است و نه هرچه میشنود باطل است.
امام جمعه بیرانشهر با بیان اینکه یکیاز راهکارهای مقابله با شایعات این است که از آنچه به آن آگاهی نداریم پیروی نکنیم و از سوی دیگر باید سطح روشنفکری خود و جامعه را بالا ببریم.
رواج شایعهپراکنی در فضای مجازی
براساس این گزارش زمانی که از عقاب و کیفر و تأثیر شوم شایعهپراکنی در جامعه آگاه هستیم نباید هر حرفی را در جامعه به زبان آورده و در بین افراد منتشر کنیم و در صورت انجام شایعهپراکنی باید منتظر عواقب پیشروی آن نیز باشیم.
امروزه که جامعه بشری با فضایی موسوم به فضای مجازی مواجه است میتوان گفت که نشر اکاذیب و شایعهپراکنی از جرائم مهم اینترنتی است و در شبکههای اجتماعی به وفور میتوانیم انواع و اقسام شایعه را مشاهده کنیم و میطلبد که پلیس فتا با در نظر گرفتن است مجازات برای متخلفانی که اقدام به نشر و بازنشر شایعه میکنند اهرمی بازدارنده برای جلوگیری از شایعهپراکنی در فضای مجازی باشد.
آنچه از دین برداشت میشود آن است که تا نرسیدن به حضور نتیجه و تا مشخص نشدن صحت یا سقم یک مطلب اقدام به گفتن، نشر و درج آن نکنیم، چراکه در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است که اگر فردی در خصوص افراد مؤمن شایعهپراکنی کند و آنرا به صحت نرساند و اقدام به نشر کند آن فرد به عذاب عظیم و سختی در این دنیا و آخرت خواهد شد بدین معنا که کیفر شایعهپراکنی هم دنیوی و هم اخروی است.
انتهای پیام