به گزارش ایکنا؛ هر سال در ایام ماه ذیالقعده یکی از باشکوهترین اعمال عبادی اسلام در قالب فریضه حج تمتع تجلی مییابد، جایی که مسلمانان از سراسر عالم به سمت کعبه میشتابند و پس از انجام مناسک این سفر معنوی اصطلاحا حاجی میشوند؛ مسلما کعبه نماد توحید و حج تجلی وحدت امت اسلامی است؛ حج همواره یکی از مظاهر وحدت اسلامی بهویژه در روزگار کنونی است که مسلمانان بیش از هر زمانی نیازمند این وحدت و یکپارچگی هستند. این عمل عبادی توأم با اعمال و مناسک دیگری از جمله رمی جمرات و ... است که هر یک در جای خود دارای فلسفه و حکمت است.
به منظور آشنایی بیشتر با این فلسفه و اسرار حج با حجتالاسلام والمسلمین سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفتوگو پرداختیم. وی در پاسخ به این سؤال که فلسفه حج چیست؟ بیان کرد: تمام احکام الهی در نیکوترین شکل ممکن از جانب خدای تعالی سامان داده شدهاند و در نسخههای گوناگون در دوره هر پیامبر بر انسانها به وسیله انبیاء (ع) آورده شده است.
بهمنی تصریح کرد: در دوره هر پیامبر نسخه کاملی از آنچه که لازم بوده، بر بشر نازل شده است؛ در واقع شماری از معارف دستوری و توصیفی نازل شده است که البته برخی از این تعالیم جهانشمول و فراموقعیتی هستند، در گزارههای توصیفی اینچنینی هیچ تغییری اتفاق نمیافتد و در همه برههها یکسان هستند، در تعالیم دستوری تا اندازهای تغییرات جزئی وجود دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه بیان کرد: اصل بر این است که شرائع سابق ادامه مییابند، مگر برخی که همراه با تغییراتی میشوند؛ این احکام به منزله عناصر نرمافزاری و برنامهای هستند که میتوانند انسان را در مقیاس فردی و اجتماعی به مطلوب دینی و خدای تعالی برسانند که شاید بتوان از آن نقطه مطلوب و آرمانی، به تمدن الهی یاد کرد.
وی با تأکید بر این که احکام الهی شکلدهنده تمدن الهی هستند تصریح کرد: در این صورت احکامی که خدای تعالی بر انسان نازل کرده از جمله حج، برنامهها و نرمافزارهایی هستند که تمدن الهی را شکلدهی میکنند. در این میان حج صورت خاصی دارد، به این معنا که حج در یک نقطه خاصی از کره زمین انجام میشود و برای این نقطه هیچ بدلی وجود ندارد؛ برای مثال شما در عملی مانند روزه، به مکان وابسته نیستید، همانطور که در عمل عبادی نماز نیز به مکان خاصی وابستگی ندارید، در واقع در بیشتر احکام دینی و احکام شریعت به مکان وابسته نیستند، اما در حج به یک مکان خاصی که بدلی ندارد، مومن وابسته میشود؛ یعنی یا در این مکان باید باشد و یا در هیچ جای دیگر این حکم اجرا نمیشود.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه بیان کرد: افزون بر این، در این مکان از همه جای جهان مسلمانان گرد هم میآیند و شعائر خدای تعالی را بزرگ میشمارند، نمادهایی در حج وجود دارد که این نمادها و همه این بسته تعبدی حج را میتوان به مثابه نمادی از سلوک انسان به سوی قرب الی الله تفسیر کرد.
بهمنی ضمن اشاره به یکی از مناسک حج تصریح کرد: برای مثال برخی از اساتید ما میفرمودند که شما با وقوف در عرفات، هنگامی که به معرفت واقف شدید، شایستگی این را پیدا میکنید که به سمت مشعرالحرام حرکت کنید؛ شناخت زمینه رشد انسان است، لذا وقتی معرفت پیدا کردید و به مشعرالحرام پای گذاشتید، در آنجا به شعور حرمات وقوف پیدا میکنید، به این معنا که نسبت به حرمات ادراک و آگاهی پیدا میکنید.
وی در ادامه با تأکید بر این که در مراتب ایمان برخی از حرمتها درک نمیشوند بیان کرد: بسیاری از ما هستیم که در مراتب ایمان برخی از حرمتها را درک میکنیم و برخی را نیز درک نمیکنیم، آنچه میتوان مثال زد این است که بسیاری از ما حرمت زنا، شراب و سرقت را درک میکنیم، اما ممکن است حرمت غیبت را درک نکنیم و به راحتی مرتکب این گناه شویم، معلوم میشود شعور ما از ادراک حرمت در مورد خاص دچار آسیب است، تا حرمتها را ادراک نکنیم نمیتوانیم، از آن اجتناب کنیم و آنچه حرام است را ترک کنیم، همچنین واجب هم حرمتی دارد و تا حرمت واجب را ندانیم برای به جای آوردن آن کوشش نمیکنیم.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: پس در مشعرالحرام انسان سالک، نمادی از شعور حرمات را درک میکند و انجام میدهد، وقتی شعور حرمات را به دست آورد و حرمتها را شناخت، برای منا حرکت میکند و حالا که حرمتها را شناخت باید برای آنها هزینه کند و قربانی بدهد.
بهمنی در ادامه بیان کرد: در مسیر قربانی نیز مزاحم وجود دارد و شیطان مانع این کار است که انسان بتواند به خدا برسد، شیطان قسم خورده که بر انسان مانع شود، همان طور که معلوم است این مناسک از تفسیر معناداری برخوردار هستند که پشت سر هم باید به جای آورده شوند؛ بنابراین حج مجموعه یا بسته عبادی واجبی است که مرکب خاص است و میتوان آن را نمادی از سیر و سلوک انسان به سمت خدای متعال به حساب آورد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ به این سؤال که نسبت حج با انسان مدرن و امروزی چیست؟ تصریح کرد: حج و تمام احکام الهی برای همه زمانها و مکانها و برای همه نسلها و عصرهاست و با همه ارتباط برقرار میکند؛ یعنی حکمت خدا بر این است که احکامش برای انسان در هر دورهای مفید است، البته انسان همیشه دچار گرفتاریهای نفس و شیطان و عواملی بوده و شاید امروز این غفلت و عوامل غفلت فراوانتر هستند، اگر دورههای گذشته ساده و بسیط بودند، امروز انبوه و پیچیده هستند و مناسک حج فرصتی است که انسان بتواند از این غفلتها فراغت پیدا کند.
بهمنی در ادامه افزود: بهویژه وقتی انسان محرم میشود، از بسیاری چیزها منع و فارغ میشود و فرصت بیشتری پیدا میکند، برای این که به جنبههای الهی بپردازد، اصلیترین مطلب همین است که انسان معاصر زمینههای غفلت زیادی دارد که حج میتواند تا اندازهای این غفلت را کاهش دهد.
وی با اشاره به شبهاتی که امروزه در مورد حج وجود دارد و برخیها میگویند نباید پول را به این صورت خرج کرد گفت: البته پاسخ دروندینی ما به این شبهات این است که ولو به ظاهر درک نکنیم که حکمت این مناسک چیست، اما به خدای تعالی اطمینان داریم که «وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ حُکْماً لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ»، ما هیچ حکمی برتر از احکام الهی نداریم؛ برخی را درک میکنیم و برخی را درک نمیکنیم، خداوند برخی از حکمتهای احکام را فرموده و زمینه درک بیشتر ما را فراهم کرده و برخی هم این طور نیست و با برهان عقلی وقتی برای ما ثابت شد که خدای حکیم احکام را وضع کرده است، از موارد دیگر نکرانی نخواهیم داشت.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: البته برخی حوزهها در اختیار خود ما است، مثلا اصل مناسک حج که ساکن شویم هزینههایی دارد، اما این که از آنجا خرید کنیم اینها در اختیار خودمان است و میتوان خریدهای بستگان را در مبدا انجام دهیم؛ خوب است که دولت در همان فرودگاه نمایشگاههایی را با قیمتهای مناسب و تولیدات داخلی همزمان با بازگشت حجاج برگزار کند، چون هزینه زیادی برای این خریدها صرف میشود، برای خریدهایی که محصولات کشورهای دیگر و غیر مسلمان است که لطفی هم نخواهد داشت.
بهمنی در ادامه تصریح کرد: همچنین وقتی به آنجا میرویم و هزینه میکنیم، هر چند ممکن است دولت جائر برخی از آن را ببرد، اما فرصتهایی داریم که هیچ ارزش افزودهای نمیتواند آن را در اختیار ما قرار دهد. به طور متراکم در طول یک ماه فرصت ارتباط با همه مسلمانان جهان را داریم که با هیچ ارزش افزوده و منابع مالی این فرصت را نمیتوانیم به وجود آوریم، خدای تعالی حکیم است و منافع فراوانی از منافع دنیوی و عقبایی در حج قرار داده است، این که فرمود: «اگر کسی حج خالص انجام دهد گویی که تازه متولد شده و گناهی نکرده»، این کم چیزی نیست، آرزوی هر انسانی است که از همه کردههای خود مشمول مغفرت شود، آن هم به معنای محو اعمال ناپسند و آثاری که بر آن مترتب است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در انتها افزود: حتی اگر خودمان بخواهیم اعمالمان را تغییر دهیم آثار آن را نمیتوانیم تغییر دهیم، یعنی نه دانش آن را داریم و نه میدانیم که چه تاثیری بر هستی گذاشته است و نه تواناییاش را داریم که این آثار را برداریم، در هر صورت این حج هزینههایی دارد، درصدی از آن هم به دست دولت جائر میرسد، اما نحوه مدیریت درصد زیادی از آن دست مردم است و فرصت بی بدیلی در حج وجود دارد که میتوان با همه مسلمانان جهان ارتباط برقرار کرد که با هیچ هزینهای به طور معمول به دست نمیآید.
گفتوگو از مرتضی اوحدی
انتهای پیام