آزمون اجتهاد؛ مانعی بر حضور بانوان در مجلس خبرگان

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، همزمان با آغاز ثبت نام نامزد‌های انتخابات مجلس خبرگان و به خصوص پس از ثبت نام بانوان در این عرصه، امکان و یا ممنوعیت حضور زنان در این صحنه انتخاباتی محل سوال قرار گرفته است، این سوال از منظر کارشناسان مختلف پاسخ‌های متفاوت داشته است که به صورتی محسوس کفه موافقان شرکت زنان در مجلس خبرگان سنگین است، اما به نظر می‌رسد این اجماع کارشناسان تاثیری بر تحقق حضور زنان در مجلس خبرگان نداشته باشد.
ثبت نام بانوان در انتخابات مجلس خبرگان امری نادر نیست و بوده‌اند زنانی که در فقه دستی توانا داشتند و نام خود را در لیست نامزدها نوشته‌اند اما تا کنون صلاحیتی در این میان تایید نشده است. در این میان محمدحسین مقیمی، رئیس ستاد انتخابات کشور،  و شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهور ایران در امور زنان و خانواده  از حضور و ثبت نام بانوان در این انتخابات استقبال کرده‌اند، اما مانع اصلی چنین حضوری را کجا می‌توان جست؟

ملاک قانون است
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد غروی در گفت‌وگو با ایکنا، خصوص اینکه زنان می‌توانند وارد مجلس خبرگان بشوند یا نه، با بیان اینکه نظر ما ملاک نیست، و باید طبق قانون که مرجع آن مجلس خبرگان یا شورای نگهبان است، عمل شود، گفت: ما می‌توانیم زن فقیه داشته باشیم که صرفا بر خود مرجعیت داشته باشد.
وی ادامه داد: زن می‌تواند نظر فقهی داشته باشد که این نظر فقهی برای خودش ملاک است، اما کس دیگری نمی‌تواند از او تقلید کند. آزمون اجتهاد برای مجلس خبرگان تعیین کننده کف اجتهاد است و آقایان کف اجتهاد را برای عضویت در این مجلس کافی دانسته‌اند.
غروی تصریح کرد: عضو خبره شوای خبرگان کسی است که آن میزان از علم را دارا باشد که بتواند تشخیص بدهد فردی مجتهد است و دیگر شرایط را داراست و اگر جنسیت در قانون نیامده است، قضیه روشن بوده و نیاز به سوال در این خصوص نیست.
غروی افزود: اگر قانون راه را باز گذاشته است و عده‌ای هم اسم نوشته‌اند، قضیه روشن است.
غروی در خصوص مجلس خبرگان گفت: هرچند کسی می تواند به این مجلس راه پیدا کند که کف اجتهاد را داشته باشد، اما برخی از اعضای خبرگان در دوره‌های این گذشته و این دوره سطوح بالای اجتهاد را داشته و دارند.

موافقان پر تعداد جواز حضور بانوان در مجلس خبرگان
موافقان حضور بانوان در مجلس خبرگان بسیارند، اما یکی از مهم‌ترین موافقان این امر آیت‌الله مصباح یزدی است. وی در حاشیه همایشی در همین خصوص در سال 85 و در یک جلسه پرسش و پاسخی گفته بود: حضور بانوان مجتهده‌ای که واجد سایر شرایط خبرگان باشند، از لحاظ حقوقی طبق اظهارنظر شورای نگهبان، بلامانع است. از لحاظ فقهی، در اظهارنظر کارشناس، مرد بودن شرط نیست. اگر پزشک ماهر زن بود و در امور پزشکی اظهار نظر کرد، حجت دارد. ملاک این است که افرادی که شرایط بیشتری دارند، اولی هستند. اگر شان مجلس خبرگان انتخاب رهبری باشد، شرکت زنان اشکال خواهد داشت، اما بر طبق نظریه انتصابی بودن که دیدگاه ما بر این اساس است، حضور بانوان در خبرگان اشکالی ندارد.
موافقان چنین حضوری از هر جناحی هستند. برای مثال، دیگر مدافع حضور زنان در مجلس خبرگان آیت‌الله سیدمحمد موسوی بجنوردی است که به جناح متفاوتی تعلق دارد، وی معتقد است که نمی‌توانیم شرعا بگوییم، جنسیت در مجلس خبرگان ملاک است. کجا آمده که جنسیت باید مرد باشد؟ عقیده‌ام این است که زن می‌تواند مرجع تقلید شود. چون در مرجع تقلید، فقیه و اعلم می‌خواهیم. اکنون زن فقیه داریم، نمی‌گویم اعلم اما امکان دارد زنی فردا اعلم شود. از حکم عقل است که رجوع عاقل به جاهل صورت گیرد، و چه فرقی می‌کند؟ جنسیت ملاک نیست که باید به مرد رجوع کند و اگر زنی فقیه بزرگی شد، می‌توان از او تقلید کرد.
اما موافقان حضور شرکت زنان در انتخابات مجلس خبرگان تنها محدود به علما نیستند بلکه شهیندخت مولاوردی نیز معتقد است این کار هیچ منع قانونی و شعری ندارد و معتقد است که اگر تاکنون نامزدی تایید نشده است به خاطر پذیرفته نشدن در آزمون ورودی مجلس خبرگان بوده است.
نظر حجت‌‎الاسلام دری‌ نجف‌آبادی و آیت الله هادوی تهرانی که از اعضاء شورای خبرگان است به اجمال مثبت است، هادوی بر آن است که  حضور در مجلس خبرگان برای زنان بلامانع است، ولی این امر ملازمه‌ای با جواز رهبری آنان ندارد و رهبری زنان، علی الاحوط، جایز نیست.

زنان نمی‌توانند وارد مجلس خبرگان شوند
در این میان برخی از مجتهدین با چنین اقدامی مخالف‌اند و معتقدند که مجلس خبرگان، جایی برای زنان نیست. آیت الله حسن ممدوحی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم پیشتر در مصاحبه‌ای بای یکی از سایت‌های خبری حضور زنان در مجلس خبرگان را محل اشکال دانست و معتقد است اصلا همچین چیزی امکان ندارد و به لحاظ قانونی زنان نمی تواند در مجلس خبرگان حضور داشته باشند.

قانون چه می‌گوید؟
بر اساس اصل یکصد و هفتم پس از مرجع عالیقدر تقلید و رهبر کبیر انقلاب جهانی اسلام و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت الله العظمی امام خمینی «قدس سره الشریف»، تعیین رهبر به عهده خبرگان منتخب مردم است. خبرگان رهبری درباره همه فقهای واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم بررسی و مشورت می کنند و هرگاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسائل سیاسی واجتماعی یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یک صد و نهم تشخیص دهند، او را به رهبری انتخاب می کنند و در غیراین صورت یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی می نمایند. رهبر منتخب خبرگان، ولایت امر و همه مسوولیت‌های ناشی از آن را برعهده خواهد داشت.
در قانون انتخابات مجلس خبرگان به شرایط خبرگان منتخب مردم اشاره شده است. مواردی چون «اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی، اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعض مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد، بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسائل روز، معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران و  نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی».
از سویی دیگر در بخشی از اصل 108 قانون اساسی می‌خوانیم: از آن پس هرگونه تغییر و تجدیدنظر در این قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظایف خبرگان، در صلاحیت خود آنان است، از این رو به نظر می‌رسد قانون اساسی هیچ شرطی در خصوص جنسیت نمایندگان مجلس خبرگان ندارد.

مجلس خبرگان و نمایندگی بانوان؛ پشت سد آزمون
داستان این بی‌حضوری بانوان در مجلس خبرگان به دوران پس از انتخابات باز می‌گردد، هرچند در دو دور اول مجلس خبرگان زنان نامزد این انتخابات نشدند در دور سوم 9 زن برای شرکت در این انتخابات ثبت نام کردند. در دوره‌های بعدی از جمله این دوره این ثبت نام ادامه داشته است ولی در میان نامزد‌های نهایی زنی دیده نمی‌شود.
رییس دانشگاه ادیان و مذاهب حضور زنان در مجلس را بلامانع می‌داند و شاهد این مساله را نیز حضور زنان در امتحان ورودی به این مجلس می‌داند، وی معتقد است که اگر چنین حضوری ممنوع بود از ایشان امتحان گرفته نمی‌شد. نتیجه‌ای که به دست می‌آید متوقف شدن زنان پشت سد آزمون اجتهاد است.
موید این فرضیه را می‌توان در تایید صلاحیت زهره صفاتی دانست. او که از مجتهدین و اساتید معروف حوزه علمیه در قم بود پس از ثبت نام و شرکت در آزمون فقاهت توانست صلاحیت شرکت در آزمون را کسب کند و این نشان‌دهنده آن است که دیگر بانوان جویای شرکت در انتخابت خبرگان مغلوب آزمون شده‌اند.
سرنوشت خانم صفاتی نیز به مجلس خبرگان منجر نشد، خود او داستان را چنین روایت می‌کند: «شخصیتی مثل آیت‌الله صافی که می‌دانیم ایشان خیلی اهل احتیاط است، موقعی که مردم یکی دو بار از بنده خواستند کاندیدای خبرگان شوم. ایشان گفته بود صد در صد رأی می‌آورد، ولی ما نمی‌خواهیم این باب بشود. بعد به من تلفن زدند و مخالفت کردند و من کنار آمدم.»
با توجه به متون موجود از قانون، نظرات و آیات عظام و ححج اسلام به نظر می‌رسد کفه امکان و جواز شرکت بانوان در انتخابات مجلس خبرگان رهبری، سنگین باشد، اما سد آزمون مانع می‌شود زنان بتوانند از آزمون قبول شوند. در معدود مواردی که این آزمون قبولی در بر داشته است، صلاح و مصلحت بزرگان مانع ورود بانوان به مجلس خبرگان شده است، نهادی قانونی که حضور آن برای زنان در پس پرده زخیم آزمون و مصلحت قرار گرفته است.