علوم انسانی ـ اسلامی یک دغدغه تصنعی نیست

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی امروز، 10 آبان‌ماه در سومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی ـ اسلامی گفت: مسئله علوم انسانی اسلامی از دیرباز دغدغه بسیاری از صاحب‌نظران این حوزه بوده است و این متفکران نیاز به تحول در این علوم را احساس می‌کردند. علوم انسانی، محور کنش انسان از نظر فکر و اراده است و با مختصات فرهنگی، دینی و بومی ارتباط تنگاتنگی دارد.

وی افزود: ما باید در علوم انسانی غور بیشتری داشته باشیم. بزرگانی مانند شهید مطهری، امام موسی صدر در لابلای آثار خود در این زمینه مطالبی را نگاشته‌اند. مهدی گلشنی، در سه چهار دهه پیش در دانشگاه شریف این دغدغه را دنبال می‌کرد و این دغدغه را داشت و بعد از انقلاب نیز این دغدغه را دنبال می‌کرد. همین موضوع انگیزه ایشان در تألیف بسیاری از آثارشان شد.

لاریجانی اظهار کرد: علوم انسانی یک دغدغه تصنعی نیست و اصیل است. با فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی این دغدغه برجسته شد. چند نکته در این خصوص لازم به یادآوری است. نکته اول؛ همه علوم در مسیر تکوین خود بر اساس یک اصول متعارف و موضوعه پیش می‌روند. علوم متعارف بدیعی هستند و علوم موضوعه بدیعی و روشن نیستند. انتخاب اصول موضوعه همیشه جامع نیست. در ریاضیات و هندسه نیز اصول موضوعه مطرح بود. اما زمانی که هندسه‌های مختلف شکل می‌گیرد به این دلیل است که بر اساس اصول موضوعه متفاوت بنا شده‌اند.

علوم انسانی برداشتی از کنش انسان‌هاست

رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: علوم انسانی بر اساس برداشت‌هایی از کنش انسان‌هاست. یکسری امور فرازمانی و فرامکانی پایه‌های علوم را تشکیل می‌دهد. به عنوان نمونه در فرهنگی ممکن است فطرت اساس انسان قرار بگیرد؛ اما تضمینی وجود ندارد که در کشور دیگر این مسئله مهم باشد. پس در علوم انسانی مسیرها در حقیقت‌یابی می‌تواند متفاوت باشد.

وی گفت: وقتی دکارت درباره فلسفه صحبت می‌کند، یک اصل موضوعه برای خود دارد. برای همین وقتی هندسه تحلیلی درست کرد و اعداد را روی محورهای مختلف هندسی بنا کرد دیدگاه وی کاملاً روشن بود. اسپینوزا در کتاب اخلاق نیز اصول موضوعه خود را روشن کرده بود. پس وقتی که در مورد علوم صحبت می‌کنیم از یکسری اصول موضوعه دقیق سخن گفته‌ایم.

لاریجانی افزود: برخی معتقدند علوم انسانی اسلامی مانند سایر علوم در یک خطه جایی نمی‌گیرند فرا زمانی و فرا مکانی هستند؛ اما باید بگویم این سخن چندان درست نیست. چرا که اصول موضوعه در علوم انسانی اسلامی با علوم انسانی غربی متفاوت است. اصول موضوعه عام و فراگیر نیست و ما می‌توانیم در روانشناسی، جامعه‌شناسی و حتی فلسفه مختصات فرهنگی خود را نشان دهیم. پس مسیری که ما انتخاب کردیم یک ضرورت است و نباید از آن غافل شویم و آن را نادیده بگیریم.

رئیس مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: نکته‌ای که در این خصوص لازم می‌دانم به آن اشاره کنم این است که انتظار ما از علوم انسانی اسلامی و بومی چقدر است آیا این اصول و روش با مختصات بومی و فرهنگی ما مرتبط است. وقتی پسوند دینی پشت این علوم می‌آید این ذهنیت شکل می‌گیرد که علوم انسانی اسلامی یک امر دائمی و همیشگی است ولی این علوم همیشگی نیستند. سیستم‌های که براساس اصول موضوعه ساخته می‌شوند قابلیت جاودانگی ندارند و نمی‌توانند همه حقایق را پوشش بدهند.

وی در ادامه گفت: هر سیستمی ناقص است چه می‌خواهد فلسفه و جامعه‌شناسی باشد و چه علوم تجربی. همیشه راه‌هایی برای باز شدن حقایق وجود داشته باشد.

رئیس مجلس شورای اسلامی افزود: آیا علوم می‌تواند همه حقایق را پاسخ بدهد ظاهراً اینگونه نیست هیچ فیلسوف اسلامی و غربی چنین ادعایی را نکرده است. علوم وحی منزل نیست یک امر انسانی است. ما تلاش می‌کنیم یک سیستم عقلانی درست کنیم که با مختصات بومی ساز و کار داشته باشد. پس سطح انتظار ما باید معقول باشد. علوم انسانی مانند قرآن نیست ساخته دست بشر است و می‌تواند تکامل پیدا کند.

لاریجانی عنوان کرد: نکته آخری که می‌توانم در این خصوص اشاره کنم این است که ابتدا بدانیم علوم چگونه شکل می‌گیرند و بعد به خلق اصول موضوعه بپردازیم. ما موضوعات زیادی در کشور داریم که نیاز به کاوش دارند مثلاً در مورد همین مسئله حاشیه‌نشینی دلیل‌های زیادی وجود دارد که چرا حاشیه‌نشینی شکل می‌گیرد. به نظر می‌رسد تئوری‌های مهمی که به حوزه اقتصاد و سیاست مربوط است می‌تواند به این مسئله پاسخ بدهد.

وی در پایان گفت: خوشبختانه در بحث نظری و متافیزیکی ما مطالعات خوبی داشته‌ایم و باید توجه بیشتری هم به این حوزه داشته باشیم.

بنا بر این گزارش، در آخر مجری برنامه از حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد، غلامی، گلشنی، درخشان، احمد احمدی، رفیعی آتانی و علی لاریجانی برای رونمایی از کتب علمی این همایش دعوت به‌عمل آورد.