شماره آخر فصلنامه تاریخ اسلام منتشر شد
گروه اندیشه: صحابه رسول خدا (ص)، عملکرد خاندان محمد حنفیه، علم جفرافی اسلامی، قتل‌های سیاسی در خلال قرن پنجم و ششم، آثار اسلام در اندلس و سیستم آموزشی و نظامی جهان اسلام از جمله مهمترین موضوعات آخرین شماره فصلنامه تاریخ اسلام است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) شماره چهارم فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ اسلام زیر نظر دانشگاه باقر العلوم (ع) منتشر شد. این فصلنامه با هدف ایجاد ارتباط میان مراکز آموزشی، علمی و حقیقاتی و نیز پژوهشگران و کارشناسان دانشگاهی و حوزوی به منظور انتقال و تبادل آموخته‌ها و تجربه‌ها و آگاهی از دستاوردهای نوین علمی در رشته تاریخ اسلام انتشار می‌یابد.
در این شماره مقاله تصحیف در صحابه رسول‌الله (ص) به قلم رمضان محمدی، تأثیر خاندان محمدبن حنفیه در شکوفایی علوم نقلی و عقلی از قرن اول هجری تا پایان عصر عباسی به قلم علی‌محمد ولوی و هدی شعبان‌پور، عجایب‌نگاری ابن فقیه در کتاب البلدان به قلم محمد اشکواری، دلایل و زمینه‌های قتل‌های سیاسی ـ مذهبی در جهان اسلام در قرون پنجم و ششم هجری با تاکید بر ایران به قلم امامعلی شعبانی و علی زارعی، پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در اندلس به قلم محمد علی چلونگر و پروین اصغری، مقایسه ساختار و برنامه‌های مراکز آموزشی جهان اسلام (تا پایان قرن هفتم هجری) و اروپای قرون وسطی به قلم غلامحسین حسین زاده شانه‌چی و آزاده طحانی و رباط‌های ماوراءالنهر به قلم حبیب زمانی محجوب گنجانده شده است.
رمضان محمدی در مقاله تصحیف در صحابه رسول‌الله (ص) می‌نویسد: تصحیف به معنای دگرگونی و جابه‌جائی در نقطه‌ها و حروف یک کلمه با حفظ ساختار کلی آن، یکی از آفات منابع مکتوب است که در منابع تاریخ اسلام هم به چشم می‌خورد. منابع صحابه نگاری و کتاب‌های تراجم در بردارندۀ نمونه‌های زیادی از تصحیف در نام صحابۀ پیامبر اعظم (ص) است که بی‌توجهی به آن گاه پژوهشگران را در مسیر فهم گزاره‌های تاریخی مربوط به سیرۀ نبوی با دشواری‌هایی روبرو می‌سازد.
علی‌محمد ولوی و هدی شعبان‌پور در مقاله دوم کوشیده‌اند نقشم مهم خاندان محمد حنیفه در خصوص عملکرد خاندان ابن‌حنفیه در روند شکل‌گیری، رشد و توسعۀ افکار و اندیشه‌های علمی گسترۀ تاریخ اسلام گوشزد کنند. نویسندگان معتقدند این نقش به گونه‌ای بود که نوع فعالیت علمی و نحوه عملکرد آنان، یکی از عوامل مهم و تأثیر‌گذار در گسترش علوم مختلف نقلی و عقلی و انتقال آنها به نسل‌های بعد بوده است. ایشان در این پژوهش حاضر که با تکیه بر روش‌های کمی انجام گرفته است، پس از بررسی عملکرد علمی شخصیت‌های شاخص خاندان ابن حنفیه، اطلاعات و داده‌های به دست آمده از منابع معتبر رجالی، تاریخی، روایی، انساب و طبقات به صورت کمی ارائه کرده‌اند.
در چکیده مقاله عجایب نگاری ابن فقیه در کتاب البلدان محمد اشکواری می‌نویسد: ابن خرداذبه (ح. 272 هـ . ق) و ابن رسته (290 هـ . ق) پیش از ابن فقیه به عجایب‌نگاری به عنوان یکی از گونه‌های جغرافیانگاری وصفی در جهان اسلام توجه کردند اما ابن‌فقیه در البلدان،علاوه بر توجه به اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، برای اولین بار در سطحی وسیع به عجایب‌نگاری پرداخت. پژوهش حاضر می‌کوشد با روشن ساختن مواد گوناگون عجایب نگاری، تقسیم‌بندی انواع عجایب، شیوه معرفی عجایب در البلدان و بررسی منابع ابن فقیه و افرادی که از مطالب وی استفاده کرده‌اند به تبیین جایگاه این کتاب در سیر تاریخی عجایب نگاری در تمدن اسلامی بپردازد.
قتل غافل‌گیرانه یا ترور به مفهوم امروزی؛ یکی از محورهای مهم تاریخ تحولات سیاسی جهان اسلام و ایران در قرون پنجم و ششم هجری قمری است. امامعلی شعبانی و علی زارعی در مقاله خود کوشش کرده‌اند با توجه به منابع تاریخی این دوره، تعداد زیادی از این نوع قتل‌ها را با انگیزه‌های مذهبی، سیاسی و اقتصادی را شناسایی کنند. نویسندگان معتقدند، شرایط سیاسی جهان اسلام و پیدایش نهضت اسماعیلیه نزاری و در پی آن تأسیس حکومت به دست حسن صباح موجب گردید تا یکی از بی‌نظیرترین و در عین حال شدیدترین دوره‌های قتل‌های سیاسی ـ مذهبی در تاریخ ایران و اسلام، با پی‌آمدها و نتایج بسیار و در ابعاد و زمینه‌های مختلف شکل بگیردپژوهش حاضر با بهره‌گیری از منابع متقدم، همراه با روایتی دقیق و صحیح از قتل‌ها به دلایل و زمینه‌های وقوع آنها توجه می‌کند و در نهایت آمار و فراوانی آن را در جدول‌ها و نمودارهایی به تصویر می‌کشد.
محمدعلی چلونگر و پروین اصغری درمقاله خود کوشش کرده‌اند تا پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در اندلس را بیان کنند. نویسندگان معتقدند، جاذبه‌های فرهنگ و تمدن اسلامی سبب شد مسیحیان اندلس با وجود حفظ آیین خویش، به آداب و رسوم مسلمانان گرایش پیدا کنند. مسلمانان نیز با ایجاد فضای زندگی مسالمت‌آمیز، شرایط مناسبی را برای تعامل در زمینه-های مختلف مذهبی، فرهنگی و اجتماعی فراهم کردند. پژوهشگران برآنند تا پیامدهای اجتماعی حضور مسلمانان در اندلس را در محورهای نظام خانوادگی، پوشش، تغذیه و شیوۀ پذیرایی، بهداشت و اجرای آداب و رسوم مذهبی مورد بررسی قرار دهد.
مقاله مقایسه ساختار و برنامه‌های مراکز آموزشی جهان اسلام (تا پایان قرن هفتم هجری) و اروپای قرون وسطی، غلامحسین حسین زاده شانه‌چی و آزاده طحانی می‌کوشند، جدای از موارد قطعی تأثیرگذاری فرهنگ و تمدن اسلامی بر غرب، مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی میان برخی ابعاد فرهنگی و تمدنی این دو تمدن را بیان کنند. پژوهشگران معتقدند، در تحقیق‌های جدید و کتاب‌های تاریخ علم و تمدن به نکته‌های فراوانی در این زمینه اشاره شده است، ولی مسئله اصلی این نوشتار تبیین وجوه اشتراک و افتراق جهان اسلام و اروپا در نظام و برنامه‌های آموزشی، شیوه های تدوین، ضوابط حاکم بر امر آموزش و مواد درسی است. به نظر می‌رسد با توجه به وجوه اشتراک جهان اسلام و اروپا در این موارد و به دلیل تقدم زمانی تحولات جهان اسلام و راه‌های مختلف تعامل علمی و فرهنگی مسلمانان و اروپائیان، نظام و مراکز آموزشی مسلمانان تأثیر مثبت و عمیقی بر رشد آموزش در اروپا داشته است.
حبیب زمانی در مقاله رباط‌های ماوراءالنهر می‌نویسد: رباط‌ها پادگان‌هایی مرزی بودند که غازیان و مجاهدان اسلام در پناه آنها در برابر حملات دشمنان و کفار ایستادگی می‌کردند. ماوراءالنهر، یکی از مهمترین ثغور شرقی جهان اسلام در برابر ترکان محسوب می‌شد و این امر سبب بنای رباط‌های فراوانی در این منطقه گردید. از اواسط سده چهارم هجری با گرایش ترکان به دین اسلام، رباط‌های منطقۀ ماوراءالنهر، کاربری نظامی خود را از دست دادند و به مکانی برای استراحت قافله‌های تجاری تبدیل شدند. این نوشتار، پس از توضیحی کوتاه درباره رباط، به بررسی رباط‌های ماوراءالنهر و چگونگی تغییر کاربری آنها می‌پردازد و نمونه‌هایی از این رباط‌ها را معرفی می‌کند.
فصلنامه تاریخ اسلام، شماره مسلسل 56 خود مربوط به زمستان 92 را در 211 صفحه و به قیمت 50000 ریال روانه بازار نشر کرده است.
